شکست دولت سوداگر و خطاهای روشنفکران در انقلاب 57 / ناتوانی روشنفکران در فرار از فضای درگیری / روشنفکران انقلاب 57 پشت سر روشنفکران مشروطه
گروه اندیشه: چپ چه نقشی در تقویت سیاست های افراطی پس از انقلاب اسلامی 1997 ایفا کرد؟ به گزارش خبرگزاری اخبار آنلاینسوال اصلی این است که این افراط گرایی تا چه اندازه انعکاسی و برنامه محور بوده و تا چه حد مبتنی بر پیروی مردمی بوده است؟ آنچه امروز در نظام فکری می بینیم همان چیزی است که در سال 57 دیده شد. در هر دو صورت روشنفکر از درگیری های سیاسی و جنگ بیرون نیامد و کورکورانه فضای احساسی را دنبال کرد. در اوایل انقلاب، هر یک از گروه ها به جای تقویت همبستگی ملی و حکومت، انتقادات تند را تبلیغ می کردند. تمامی نیروهای روشنفکری که در گروه ها و احزاب سیاسی چپ نیز حضور داشتند، خود را بیش از دیگران در نوک پیکان مبارزات ضد امپریالیستی و راست گرا برای نمایندگی انقلاب مردم ایران بر اساس تشکیلات می دانستند. سانترالیسم دموکراتیک، و هر یک راهی برای تقویت تعارض عمومی با امپریالیسم بود که ایالات متحده از یک طرف می رفت و از طرف دیگر قدرت را در داخل به دست می آورد. این روند دولت موقت را در معرض اصلی قرار داد و در نهایت با تسخیر سفارت استعفا داد، به طوری که دولت های بعدی بر اساس سیاست های جهانی آمریکا و نیروهای داخلی به ویژه نیروهای چپ در دام نظام امنیتی و امنیتی گرفتار شدند. دولت استثنایی، بنابراین وضعیت تا امروز روز به روز تقویت می شد. مهران صولتی در یادداشتی به بیان اشتراکات فکری ایران در اوایل انقلاب پرداخت که به شرح زیر است:
***
افراد حاضر در قاب پیوست، نمایندگان جامعه روشنفکری ایران در آستانه انقلاب 57 و اولین ماه های آن به شمار می روند. همان روزهایی که هژمونی چپ، جهت و سرنوشت فعالیت های سیاسی و فرهنگی را نشان می داد. البته آنچه در خلاصه کلام ایشان مشهود است شباهت های چشمگیر با وجود تفاوت های جزئی است. به بیان واضح تر، فقط ادبیات آنها با یکدیگر متفاوت است. بنابراین شاید بتوان اشتراکات فکری ایران در دوران پیش از انقلاب را حول محورهای زیر تدوین کرد:
ضد امپریالیسم: برخلاف تحقیق محمدحسین پناهی درباره شعارهای مردمی در آستانه انقلاب که نشان می دهد شعارهای علیه شاه با 863 بیشترین فراوانی و شعارهای علیه وابستگی وی به دولت های خارجی با 37 شعار کمترین فراوانی را داشته است. چپ ها پس از پیروزی انقلاب توانستند ضد امپریالیسم را موتور محرکه این رویداد مهم در تاریخ معاصر ایران معرفی کنند.. بنابراین انقلابی که قرار بود به حیات استبداد در کشور پایان دهد، در یک پیچ تاریخی در مسیر بیگانگی با غرب و به ویژه آمریکا قرار گرفت. رویکردی که با تسخیر سفارت آمریکا در نوامبر 2018 مسیر برگشت ناپذیری را طی کرد.
اقتصاد دولتی: تجربه ناموفق ملی شدن نفت در دوران محمد مصدق، همراه با مبارزه با مالکیت چپ، زمینه مساعدی را برای ملی شدن بانک ها و صنایع در طول عمر دولت موقت و پس از آن فراهم کرد. در واقع، علیرغم تایید مالکیت خصوصی در قرائت سنتی، این معجزه قرائتی انقلابی از اسلام بود که باعث لاغر شدن بخش خصوصی، چاق شدن دولت و دخالت آن در حریم خصوصی اقتصاد و فرهنگ شد. نتیجه ناکارآمدی مزمن اقتصادی است که ایرانیان پس از گذشت بیش از چهارده دهه همچنان از آن رنج می برند و خصوصی سازی های مختلف به قصد چابک سازی و کارآمدتر کردن آنها به نتایج مطلوبی نرسیده است.
مخالفت با لیبرال ها: در روزهای پر التهاب پس از انقلاب بود که حبیب الله پیش نویس توافقنامه را تنظیم کرد. لیبرالیسم؛ راه ساده امپریالیسم حرفی که می تواند تعبیر هجمه های روشنفکران به مهدی بازرگان باشد. تلاش برای آرام کردن فضا، عادی سازی اوضاع، حفظ ارتباط با جهان و پایان دادن به شتاب انقلابی یکی از مهمترین اقدامات دولت بازرگان در عمر کوتاه خود به شمار می رفت که خشم طیف متنوعی از ضد امپریالیست ها را برانگیخت. از فدائیان و مجاهدین گرفته تا جنبش مسلمانان و انقلابیون. پس از آن بود که لیبرال به یکی از توهین‌های اساسی چپ‌ها (مذهبی و سکولار) تبدیل شد تا با آن رقبای خود را از صحنه سیاسی حذف کنند.
نقطه پایان: در دوران معاصر، ایران بیش از همه کشوری پیرامونی و در معرض نفوذ اندیشه های ناسیونالیستی، لیبرالی و مارکسیستی بوده است. این امر منجر به تضاد بین نظم گذشته و وضعیت جدید شده است. ظهور سه جنبش و انقلاب نیز به وضوح نشان دهنده دوره انتقال طولانی و پرهزینه است. شاید با معیارهای امروزی روشنفکران عصر مشروطه نسبت به روشنفکران انقلاب ۵۷ نگاه دقیق‌تر و بینش عمیق‌تری نسبت به وقایع ایران معاصر داشتند.
۲۱۶۲۱۶
