اطلاعاتی در مورد تبعید پسر ناصرالدین شاه به اروپا

اطلاع رسانی کند اخبار آنلاین به گزارش ابنا؛ زندگی نامه یا به عبارت دقیق تر پایان مسعود میرزا ظلالسلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه که در سال های موازی با جنگ جهانی اول در آخرین روزهای عمر خود از سلطنت محروم شد حائز اهمیت است. . به دو دلیل: یکی، چون پرده پایانی سلسله تحرکات سیاسی متوالی بین تلاش برای دستیابی به تاج و تخت سلطنتی و حفظ یا بازگرداندن حداقل قدرت محلی در نوسان بود و دیگری، اطلاعات جدیدی از سیاست های متفقین بود. نسبت به ایران در جنگ جهانی اول. فراهم می کند

برای آشنایی بیشتر با این شخصیت تاریخی با معصومه قوش نیا، مترجم کتاب «ظل السلطان در تبعید» منتشر شده توسط انتشارات شیرازه به گفت وگو نشستیم که در ادامه می خوانید:

در کتاب «ظل السلطان در تبعید» 172 سند وزارت خارجه انگلیس مورد بررسی قرار گرفت. این اسناد زندگی گذشته ظل السلطان کدام گوشه تاریک تاریخ ایران را روشن می کند؟

اسنادی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است، رابطه پنهانی دولت انگلیس را نه تنها با ظل السلطان، بلکه با برخی از خان های بختیاری آشکار می کند، رابطه ای که دور از چشم دولت شکل گرفته است. در سایه ضعف دولت مرکزی در دوره مورد مطالعه، دولت انگلیس مستقیماً با خوانین بختیاری وارد مذاکره شد، مذاکراتی که منجر به انعقاد قراردادهای تجاری بین این دو شد. لازم به توضیح است که بختیاری ها در چهار حوزه کلیدی در حفظ منافع انگلیس در ایران نقش بسیار مهمی داشتند. این چهار محور همانطور که در مقدمه کتاب آمده است عبارتند از: جلوگیری از نفوذ و پیشروی روسیه به مناطق جنوبی ایران، تامین امنیت کشتی های انگلیسی در رودخانه کارون، تامین امنیت کاروان های تجاری بریتانیا در جاده لینچ و حفاظت از نفت انگلیس. تاسیسات در جنوب لذا منافع انگلیس در چهار محور مذکور ایجاب می کرد که این دولت همواره نگران رابطه خود با خان های بختیاری باشد و از هرگونه اقدامی که خشم آنان را برانگیزد و به هر نحو همکاری با آنان را مختل کند، پرهیز کند.

این اسناد همچنین نشان می دهد که چگونه دولت انگلیس از یک سیاستمدار ورشکسته در ایران، حتی پس از برکناری و خروج از کشور، سوء استفاده کرده است. بر اساس اسناد مورد مطالعه، بریتانیا همواره مراقب بود تا ظلالسلطان را کاملاً از حمایت خود ناامید نکند و خود را دوست و حامی او نشان ندهد. حتی در تمام سال‌هایی که ظل‌السلطان از صحنه سیاسی ایران کنار گذاشته شد و در خارج از کشور سپری شد، انگلیس رابطه خود را با او حفظ کرد و امیدوار بود روزی از وجود او به نفع خود بهره‌برداری کند.

اسناد ارائه شده در این کتاب منابع دست اولی است که درک بهتری از وقایع تاریخ ایران در پایان دوره قاجار در اختیار محققان و مورخان قرار می دهد. همچنین اطلاعات مفیدی از تحولات اصفهان در دوره مذکور ارائه می کنند که می تواند مورد استفاده علاقه مندان اصفهان شناسی قرار گیرد.

هر آنچه در مورد زندگی ظلالسلطان شناخته شده است، از منابع و اسناد مربوط به زمان تولد تا خروج او از ایران است. اسناد بررسی شده در این کتاب عموماً اطلاعات مفیدی درباره این شخصیت پس از پیروزی مشروطه خواهان در اختیار خواننده قرار می دهد. ارائه می دهد؟

اسناد مورد مطالعه خلأ اسناد تاریخی پیرامون زندگی سیاسی ظل السلطان را پر می کند. منابع فارسی و لاتین که قبلاً به زندگی ظلالسلطان پرداخته اند، اسناد و یافته های خود را تنها به زمان حضور وی در ایران محدود کرده و از زندگی و اعمال او در سال های اقامت در اروپا سخنی به میان نیاورده اند، زیرا در این دوره سایه سلطان آنها را پوشانده است. این منابع اطلاعاتی درباره آنچه بر ظلالسلطان در دوران تبعید او گذشت، ارائه نمی کنند. بنابراین با مطالعه آنها نمی توان فهمید که مثلاً در دوران تبعید ظل السلطان چه گذشت؟ چرا تا سال 1916م/1334م به ایران بازنگشت؟ در سال 1916م/1334م چه اتفاقی افتاد که بازگشت او را به واقعیت تبدیل کرد؟ و آیا در این سالها زمینه مناسبی را برای تصدی تاج و تخت و تحقق آرزوی دیرینه خود آماده می کردید یا از سیاست کناره گیری کردید؟ در حالی که اسناد آرشیوی مطالعه شده به روشنی به این پرسش ها پاسخ می دهد و عوامل و انگیزه های پشت پرده ای را که سرنوشت ظل السلطان را به این شکل رقم زد، آشکار می کند. اسناد بررسی شده مربوط به سال های زندگی ظلالسلطان در تبعید است و عواملی را که مانع بازگشت او به ایران شده است، آشکار می کند.

همچنین منابع موجود مربوط به ظل السلطان عموماً مشاهدات خود را از وقایع آن زمان یادداشت کرده و یا به گزارش ها و خاطرات تاریخی آن زمان اشاره کرده اند. بر این اساس، اهداف و انگیزه های بریتانیا در پس حوادثی که برای ظل السلطان رخ داده است، از دیدگان پنهان مانده است. اما بررسی اسناد مورد مطالعه به ما این امکان را می دهد که از انگیزه های انگلیس در اتخاذ سیاست هایی که در قبال ظل السلطان داشت آگاه شویم.

منابع موجود نیز ظل السلطان را شاهزاده ای سرشناس و فرمانروایی مقتدر به ویژه در استان اصفهان نشان می دهد، در حالی که اسناد مطالعه شده او را در شرایطی توصیف می کند که موقعیت، موقعیت، ثروت و قدرت و حتی از دست دادن قدرت و قدرت خود را از دست داده است. کشور تقویت شده است. در این شرایط حالات روحی ظل السلطان تغییر کرده و خواننده این اسناد شخصیتی متفاوت از خود می بیند. اسنادی که شخصیتی متفاوت از ظل السلطان را نشان می دهد

نقش بریتانیا، روسیه و فرانسه در بررسی اسناد و مدارک در دوره مذکور چگونه تبیین شد و تأثیر این کشورها چگونه بود؟

البته تمرکز اصلی اسناد مورد مطالعه بر دولت انگلیس و رابطه آن با ظل السلطان است و همچنین به تبانی انگلیس و دولت روسیه در برخورد با مشکلات داخلی ایران به ویژه در رابطه با زال. -السلطان. در این اسناد موضوع بازگشت ظلالسلطان به ایران و انتخاب مجدد او در حکومت فارس یا اصفهان بارها بین دو دولت مذکور مطرح و حل و فصل شده است. بررسی این اسناد نشان می دهد که چگونه ظل السلطان در سال های اقامت در اروپا بازیچه سیاستمداران روس و انگلیس شده بود تا اینکه بدون کسب اجازه از آن ها نتوانست به آرزوی قلبی خود که بازگشت به ایران بود، جامه عمل بپوشاند. کشورها این اسناد به ویژه حاکی از موافقت ها و مخالفت های پی در پی دولت انگلیس با بازگشت ظل السلطان به ایران است.

در مقدمه کتاب «ظل السلطان در تبعید» می خوانیم: «در هیچ یک از مذاکرات و مکاتبات، حتی برای حفظ ظاهر، نامی از خدمت به کشور برده نمی شود و فقط از پول صحبت می شود. درباره “بارزترین نشانه های انقراض و تمدن این قبیله چیست؟” از نظر شما که مستندات بر اساس این نکته است، لطفا به یکی دو مورد از آنها اشاره کنید.

در میان اسناد مورد بررسی، تعداد قابل توجهی اسناد به چشم می خورد که موضوع درخواست ظل السلطان برای کمک مالی به دولت های انگلیس و روسیه است. مثلاً ظل السلطان در سندی به تاریخ 7 مارس 1916 منطبق با 2 جمادی الاول 1334 هجری قمری طی نامه ای از دولت انگلیس درخواست می کند تا مبلغی را برای تأمین مخارج سفر به ایران به وی بپردازد. توضیح اینکه در سال 1334 هجری شمسی و در اواسط جنگ جهانی اول، نیروهای آلمانی پول و جواهراتی را که ظل السلطان قبل از خروج از ایران در بانک سلطنتی اصفهان سپرده بود، غارت کردند. ظل السلطان پس از اطلاع از این ضایعه نامه ای به سفارت انگلیس در فرانسه نوشت و از دولت انگلیس درخواست کرد که بخشی از خسارت را به عنوان پیش پرداخت به او بپردازد تا مخارج سفرش به ایران را تامین کند. در خاتمه نامه، ظلالسلطان بار دیگر وفاداری و ارادت خود را به بریتانیا اعلام کرد و گزارش داد که نامه مشابهی را به سفارت روسیه ارسال کرده است (OR/L/PS/10/293، پرونده 3217/1912 Pt 1, p. 122).

یا مورد دیگر سندی است به تاریخ 6 مه 1916 مطابق با 3 رجب 1334 هجری قمری که در آن اسماعیل میرزا پسر ظلالسلطان درخواست می کند هر چه زودتر مبلغ یک میلیون فرانک به پدرش پرداخت شود. شاهزاده اسماعیل میرزا در این نامه توضیح می دهد که مبلغ مذکور شامل وام چهارصد هزار فرانکی است که برادرش اکبر میرزا در هنگام ناچاری به ترک اصفهان به دلیل شورش آلمان از بانک روسیه در اصفهان دریافت کرده است به اضافه ششصد هزار فرانک. . که معادل وجه نقد است طلا و نقره و جواهراتی است که از شعبه اصفهان بانک شاهنشاهی ایران به غنیمت گرفته شده است (IOR/L/PS/10/293, پرونده 3276/1912 Pt 2, p 582)

در اینجا می توان این پرسش را نیز اضافه کرد که دغدغه اصلی ظلالسلطان پس از تبعید از ایران چه بود و سال های تبعید را چگونه گذراند؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که بر اساس اسناد و مدارک مورد مطالعه، ظلالسلطان در مدت هشت سال خارج از کشور بارها از کشورهای انگلیس و روسیه برای تضمین امنیت وی در بازگشت به ایران درخواست حمایت کرده است. ، هزینه سفر به ایران را بپردازید و به شما کمک کند تا خسارات ناشی از اجناس غارت شده در ایران را جبران کنید. نکته قابل توجه در اسناد مذکور این است که درخواست ظلالسلطان هرگز مبنی بر انتخاب مجدد وی به عنوان حاکم فارس یا اصفهان نبوده و تمایل وی به بازگشت به ایران صرفاً برای اداره امور مالی و مطالبه اموال و دارایی های خود بوده است. . .

در ادامه جا دارد از استادم مرتضی نورایی به خاطر تلاش بی دریغ، حمایت ها و راهنمایی های ارزنده اش در تهیه این کتاب تشکر کنم.

۲۵۹

منبع خبر