قدیمی‌ترین آب‌میوه‌فروشی تهران کجا بود؟
یکی از جاذبه‌های خیابان‌گردی در بهار و تابستان تهران دهه‌های ۲۰ تا ۶۰ آب‌میوه‌فروشی‌هایی بود که گله به گله در خیابان‌ها و کوچه پس‌کوچه به صورت ثابت و سیار در بر سر راه عابران گرمازده قرار می‌گرفتند و عطش آن‌ها را برطرف می‌کردند. گزارش میدان خبرنگار اطلاعات در خردادماه ۱۳۵۶ نکات جذابی را از این فعالیت این صنف، میزان مصرف آب میوه مردم تهران در طول ماه‌های گرم، و قدیمی‌ترین آب‌میوه‌فروشی‌های تهران بیان می‌کند. این گزارش خواندنی را به نقل از اطلاعات مورخ سوم خرداد ۱۳۵۶ می‌خوانیم:
تهران گرم است، بخصوص تا چند روز پیش که خیلی گرم بود. در شمال هجوم به دریا کم‌کمک آغاز می‌شود و در تهران، درهای استخرها به‌تدریج به روی گرمازده‌ها گشوده می‌گردد، اما قبل از همگانی شدن دریا و استخر، مردم به آب‌میوه‌فروشی‌ها هجوم برده‌اند، این روزها، فصل داغ بستنی و پالوده و آب‌میوه و کولاها در تهران است. این‌ها همدمان دائمی تابستان‌های گرم و داغ تهران‌اند.
صبح و ظهر و عصر در فصل گرما، انبوه مشتری‌های تشنه در کنار کیوسک‌های ثابت و سیار آب‌میوه‌فروشی می‌لولند و در چنین شرایطی آب‌میوه‌فروشان تهران برای به چنگ آوردن میوه‌های کمیاب نوبرانه در میدان میوه‌فروشان، و تهیه آب‌میوه‌های دلخواه مردم تشنه و گرمازده، به تکاپوی دائمی دست می‌زنند.
این روزها بخصوص تلاش برای به دست آوردن سهمیه بیشتر از طالبی کمیاب در بازار بارفروش‌ها دیدنی و گفتنی است. هر فروشنده آب‌میوه سعی می‌کند برای به دست آوردن طالبی‌های بهتر و بیشتری برای آب گرفتن آن‌ها، از دیگری گوی سبقت برباید. این تلاش دائمی که به هنگام طلوع آفتاب در میدان بارفروشان برگزار می‌شود، در ساعات دیگر روز، بر بساط میوه‌فروشان تهران اثر می‌گذارد و میوه‌های نوبرانه را به صورت کیمیان درمی‌آورد.
ازدحام جلوی کیوسک‌های آب‌میوه‌فورشی در عین حال بازار میوه‌فروشان تهران با به کسادی می‌کشاند.
در حال حاضر لیوان‌های خنک آب طالبی و شیرموز، گروه بیشتری از تشنگان را به سوی خود می‌کشد. سال‌های اولی که دستگاه‌های مخلوط‌کن برقی برای تهیه فالوده طالبی و شیرموز در تهران به کار افتاد، به‌سرعت از میزان فروش آب‌میوه‌های دیگر کاسته شد و بر تعداد هواخواهان آب طالبی و شیرموز تا ۵۰ درصد افزود. اما امروز، هجوم مردم به آب‌میوه‌فروشی‌ها چنان است که اگر به علت کمیابی طالبی و موز و شیر یا شلوغی سر آب‌میوه‌فروشی‌ها، نوشیدن فالوده طالبی و شیرموز ممکن نباشد، دیگر کسی تشنه از کیوسک و بساط آب‌میوه‌فروش برنمی‌گردد. گرما چنان فشار آورده که هیچ‌کس آب‌هویج و آب پرتقال و… را حتی علیرغم سلیقه و ذائقه‌شان، پس نمی‌زند.
رصد میزان آب‌میوه
اتحادیه‌ها موظف‌اند علاوه بر کنترل مغازه‌های آب‌میوه‌فروشی از نظر بهداشتی، میزان آب‌میوه ارائه شده به مشتری را نیز بررسی کنند تا احیانا فروشندگان کم‌فروشی نکنند. سابق بر این فروشندگان آب‌میوه گرفته‌شده در داخل لیوان محتوی یخ ریخته می‌شد اما حالا فروشندگان طبق دستورالعمل اتحادیه، ابتدا آب‌میوه را در لیوان بدون یخ می‌گیرند و سپس آن را در لیوان جداگانه‌ای که درون آن یخ انداخته شده، می‌ریزند تا حقی از مشتری تضییع نشود! مسئول اتحادیه صنف آب‌میوه، بستی و مشروبات غیرالکلی می‌گوید: «فروشندگان آب‌میوه موظف هستند که آب‌میوه مورد نیاز مشتری را از میوه تازه تهیه کنند. علاوه بر این لیوانی که آب‌میوه درون آن ریخته می‌شود بایستی کاملا تمیز باشد. بخصوص خریداران آب‌میوه بایستی توجه کنند که آب‌میوه مانده نباشد زیرا آب‌میوه در هیچ شرایطی قابل نگهداری نیست و حتی اگر در شیشه دربسته در یخچال نگهداری شود مصرف آن ممکن است سبب مسمومیت و بیماری‌های گوارشی شود. مامورین اداره بهداشت وزارت بهداری بخصوص در حین کنترل مغازه‌ها، این مورد را در نظر دارند و اگر مشاهده کنند که فروشنده، آب‌میوه مانده به مشتری فروخته است پروانه وی برای تعیین تکلیف به اتاق اصناف فرستاده می‌شود.»
قدیمی‌ترین آب‌میوه‌فروشی تهران
قدیمی‌ترین آب‌میوه‌فروش تهران، کافه صداقت در میدان شهناز [«امام حسین» کنونی] است. این کافه را ۳۰ سال پیش حاج اکبر محمدباقری به راه انداخت. در آن زمان، حاج اکبر در این کافه تابستان‌ها آب‌میوه و بستنی می‌فروخت و در زمستان‌ها به خاطر این‌که مغازه تعطیل نشود، بساط فروش «فرنی» و «آش» را دائر می‌کرد و مشتریان پر و پا قرصی نیز داشت. مغازه او در تمام مدت سال باز بود اما از زمانی که فروش فرنی و آش به مغازه‌هایی که تحت اختیار اتحادیه صنف کبابی‌ها درآمده است «حاج اکبر» ترجیح داده است که فقط در مغازه خود آب‌میوه بفروشد و کاری به کار فرنی و آش نداشته باشد.
از قدیمی‌های دیگر، می‌توان از رضا اوستا آقاجان معمار نیز نام برد که مغازه وی نیز در میدان شهناز، جنب خیابان شهرستانی قرار دارد و سابقه کارش به ۳۰ سال می‌رسد.
قیمت آب‌میوه‌ها
قیمت آب‌میوه در مغازه‌های مختلف نوسان دارد. تهمورث شعبانزاده که علاوه بر اداره مغازه آب‌میوه‌فروشی عضویت هیات‌مدیره اتحادیه آب‌میوه‌فروشان را نیز به عهده دارد در این باره می‌گوید: «مردم از قیمت زیاد آب‌میوه بدون در نظر گرفتن هزینه تمام‌شده گله دارند، و حتی عده‌ای بدون در نظر گرفتن ضررهای نوشابه‌های گازدار غیرالکلی ترجیح می‌دهند از این نوشابه‌ها استفاده کنند و اصلا به طرف آب‌میوه نمی‌آیند. وقتی هوا گرم می‌شود، مصرف آب‌میوه در تهران ناگهان بالا می‌رود اما جالب این‌جاست که وقتی قطره‌ای نم باران پراکنده شود و آثار خنکی در هوا مشاهده شود به یکباره فروش روزانه ۱۰۰۰ و گاه ۱۵۰۰ تومانی آب‌میوه‌فروشان به ۲۰۰ تا ۳۰۰ تومان در روز می‌رسد.»
در حال حاضر، قیمت معمولی یک لیوان ۲۵ اینچی آب پرتقال لبنانی ۳۰ ریال، آب هویج ۱۵ ریال، آب طالبی ۲۵ ریال و شیرموز ۱۵ ریال است؛ اما قیمت‌ها نثبیت شده نیست و گاهی دچار نوسان نیز می‌شود.
تهمورث شعبانزاده در این مورد می‌گوید: «گاهی اتفاق می‌افتد که فرضا قیمت پرتقال در میدان ترقی می‌کند. در این‌گونه مواقع فروشنده آب‌میوه یا مجبور است آب پرتقال نفروشد و یا اگر فروخت قیمت آن را متعادل با قیمت پرتقال بالا ببرد. از مدتی قبل اتحادیه فروشندگان آب‌میوه برای جلوگیری از تعطیل مغازه و متضرر شدن فروشندگان آب‌میوه با توافق اتاق اصناف این اجازه را به آن‌ها داده است که در هنگام گران شدن میوه، قیمت آب‌میوه را بالا ببرند ولی این افزایش قیمت به هر حال نبایستی از ۲۰ درصد سود تجاوز کند[…].
بالا رفتن میزان فروش
فروش آب‌میوه نسبت به ۵ سال پیش در تهران ۳۰ درصد ترقی کرده است. این را یک عضو هیات‌مدیره اتحادیه صنف آب‌میوه‌فروش می‌گوید. او می‌افزاید: «از قبیل آب هویج، آب سیب، فالوده طالبی، شیر موز غیره می‌فروشند و اگر این رقم را در ۱۳۰ یعنی جمع تعداد مغازه‌های آب‌میوه تهران ضرب کنیم، رقم ۱۳۰ هزار به دست می‌آید. با این حساب هر روز در تهران یکصد و سی هزار تومان آب‌میوه خریداری می‌شود که البته در گرمای شدید تابستان ممکن است تا روزانه دیوست هزار تومان نیز افزایش یابد!
بورس آب‌میوه‌فروش‌ها
تراکم مغازه‌های آب‌میوه‌فروشی در نقاط مرکزی و جنوبی تهران مثل ناصرخسرو، میدان شهناز، میدان شوش، راه‌آهن، امیریه و نواحی مجاور خیابان‌های مذکور بیش از سایر نقاط است. دلیل این تراکم این است که شمال شهری‌ها ترجیح می‌دهند به رستوران بروند و به جای آب‌میوه طبیعی، از آب‌میوه‌های مصنوعی و نوشابه‌ها استفاده کنند ولی در نواحی جنوب و مرکزی شهر مردم عادت به استفاده آب‌میوه را دارند و در میان روز هر وقت فرصتی پیدا کنند، دست در جیب می‌برند و لیوانی آب هویج یا آب سیب و یا شیرموز و غیره می‌نوشند.
یکی دیگر از فروشندگان آب‌میوه می‌گوید: «ساعات کار مغازه‌های ما از محدودیت خاصی برخوردار نیست و ما می‌توانیم برای فروش بیشتر تا هر موقع از شب و روز که دل‌مان خواست مغازه را باز نگه داریم. از موقعی که ساعت‌ها یک ساعت جلو کشیده شده است عملا کارکنان اداره‌ها یک ساعت زودتر به سر کارشان می‌روند. سابق بر این خیلی از خریداران صبح را اداری‌ها تشکیل می‌دادند اما حالا شاگردان برای باز کردن زودتر مغازه ناز می‌کنند و اصرار دارند که روی ساعت قدیم کار کنند و ما به‌ناچار فروش صبح خود را از دست داده‌ایم اما حوالی ساعت ۱۰ که بعضی از اداره‌ها از اداره بیرون می‌آیند مقداری آب‌میوه می‌فروشیم و همچنین نزدیک ظهر و عصر که فروش‌مان به بالاترین مقدار می‌رسد.»
