وسوسه تولید بنز در بزرگراه فتح؛ بازخوانی تاریخچه مونتاژ خودرو
فرارو – قیمت ماشین چینی در کمترین حالت به محدوده یک میلیارد تومان رسیده است و از آن طرف با مواردی مثل اکستریم چهار، پنج میلیاردی رو‌به‌رو هستیم.
به گزارش فرارو؛ پیش از آنکه بازار ایران توسط چینی‌ها تسخیر شود، خودروسازان و مونتاژکاران داخلی با تولیدکنندگان مشهور آمریکایی، اروپایی، ژاپنی و کره‌ای همکاری داشتند که حاصلش خیره‌کننده بود. به‌عنوان مثال پیش از انقلاب می‌توانستیم سوار رامبر آمریکن شویم که مدل‌های چهاردر و دودر آن در ایران به نام شاهین و آریا شناخته می‌شدند یا به جیپ آهو یا شهباز و شورلت نوا، بیوک اسکای لارک و کادیلاک سویل دسترسی داشتیم و محصولات اقتصادی از جمله ستروئن 2CV (ژیان) یا رنو ۵ مونتاژ داخل را خریداری می‌کردیم. پژو ۴۰۵ و ۲۰۶ در سال‌های پس از انقلاب روی خط مونتاژ آمدند و حتی اوایل دهه ۸۰ شاهد مونتاژ مرسدس بنز سری E در تاپ خودرو بودیم. دوو سیلو، فولکس گل، رنو مگان و رنو لوگان، مزدا ۳ و سوزوکی گرند ویتارا، نیسان ماکسیما و تیانا، زانتیا و کیا سراتو هم از جمله خودرو‌های مونتاژی موفق دوره پیش از یکه‌تازی چینی‌ها در بازار خودرو ایران به حساب می‌آیند. با هم این دوره را مرور می‌کنیم.
اولین سدان مونتاژی ایران؛ داستان فیات ۱۱۰۰
فیات ۱۱۰۰ چند سال قبل از اینکه برادران خیامی، پیکان را توی دامن صنعت خودرو داخلی بگذارند، قدم به بازار ایران گذاشت و احتمالا اولین سدان مونتاژی کشور است. این خودرو تا سال ۱۹۶۹ در ایتالیا تولید می‌شد و علاوه بر ایران به بازار استرالیا، آرژانتین و مراکش هم راه پیدا کرد.
هند آخرین مشتری فیات ۱۱۰۰ بود که تا سال ۲۰۰۰ آن را با اصرار تولید کرد. فیات ۱۱۰۰ خودروی سبک، کم‌مصرف و ارزان به حساب می‌آمد و در ایران دهه ۴۰ توسط تاکسیرانی مورد استقبال قرار گرفت، اما ورود پیکان در سال ۱۳۴۶، فیات ۱۱۰۰ از چشم ایرانی‌ها انداخت، چون در آن زمان پیکان خودرویی پیشرفته به حساب می‌آمد.
فیات سی‌ینا، سال‌ها بعد (اواخر دهه ۸۰ شمسی) وقتی فیات دیگر آن فیات همیشگی نبود، قدم به بازار ایران گذاشت و با اینکه از نظر فنی شایستگی زیادی داشت، به خاطر ظاهر ساده و از مد افتاده، شکست خورد.
فیات سی‌ینا نتوانست در بازار رقابتی آن زمان که تحت سلطه خودرو‌هایی مانند تندر ۹۰، پژو ۴۰۵ و پراید بود، به موفقیت چشمگیری دست پیدا کند و تولید آن خیلی زود متوقف شد.
خودرو‌های آمریکایی قدرتمند قبل انقلاب؛ رامبلر در لباس آریا و شاهین
این خودرو آمریکایی محصول شرکت آمریکن موتورز (AMC) بود که پیش از انقلاب توسط «شرکت سهامی جیپ» (که بعد‌ها به پارس خودرو تغییر نام داد) در ایران مونتاژ می‌شد. مدل سدان چهار در آن با نام آریا و مدل کوپه (دودر) آن با نام شاهین به بازار عرضه شدند.
آریا و شاهین در زمان خود خودرو‌هایی جادار، راحت و قدرتمندتر از پیکان به حساب می‌آمدند و گزینه‌ای برای افرادی بودند که خودرویی متفاوت از محصولات رایج می‌خواهند. به طور طبیعی به دلیل قیمت بالا و شاید پیچیدگی فنی نسبت به پیکان، هرگز به تیراژ تولید بالا نزدیک نشدند.
جیپ‌های اصیل مونتاژ ایران؛ آهو، شهباز و سیمرغ
پارس خودرو قبل از اینکه به مونتاژ خودرو‌های سواری روی بیاورد، علاقمند مونتاژ محصولات برند جیپ آمریکا بود. جیپ آهو بر اساس مدل واگنییر ساخته می‌شد؛ یک استیشن واگن بزرگ و قدرتمند.
جیپ شهباز، بر اساس مدل CJ (سیویلین جیپ) تولید شد و یک خودرو آفرود به حساب می‌آمد. وانت سیمرغ هم بر اساس جیپ گلادیاتور تولید شد. این خودرو‌ها به خاطر استحکام، دوام بالا و عملکرد بی‌نظیر خارج از جاده (آن زمان هنوز کلمه آفرود اختراع نشده بود) مورد توجه ناوگان دولتی، مناطق صعب‌العبور و علاقمندان به طبیعت‌گردی قرار می‌گرفتند و تا سال‌ها نماد خودرو شاسی‌بلند واقعی در ایران به شمار می‌رفتند.
غول‌های آمریکایی در ایران؛ از شورولت تا کادیلاک
اوج همکاری جنرال موتورز با ایرانی‌ها در دوران پیش از انقلاب را هنگام تولید این سه خودرو شاهد بودیم. شورولت نوا (بر اساس نسل چهارم نوا) خودرویی نسبتاً اقتصادی محسوب می‌شد.
بیوک اسکای لارک که در ایران با نام «بیوک ایران» شناخته می‌شد، بر پلتفرم مشابه نوا، اما با امکانات رفاهی بیشتر و ظاهری لوکس‌تر عرضه شد و بسیار محبوب بود. کادیلاک سویل هم که در ایران با نام «کادیلاک ایران» روی خط مونتاژ قرار گرفت، لوکس‌ترین محصول جنرال موتورز ایران و نماد تجمل و خودروی تشریفاتی آن دوران بود. مونتاژ این خودرو‌ها در پارس خودرو آن زمان، با وقوع انقلاب اسلامی متوقف شد و امروزه به عنوان خودرو‌های کلاسیک ارزشمند شناخته می‌شوند.
پژو ۴۰۵ دهه ۷۰ شمسی، روی خط مونتاژ ایران خودرو رفت آن هم در شرایطی که عنوان خودروی سال اروپا را یدک می‌کشید
حضور پررنگ رنو در ایران؛ از رنو ۵ تا مگان و تندر ۹۰
حضور رنو در صنعت مونتاژ ایران بسیار پررنگ و طولانی بوده است؛ رنو ۵ به‌عنوان هاچ‌بک کوچک و دوست‌داشتنی توسط پارس خودرو مونتاژ شد و به خاطر ابعاد جمع‌وجور، مصرف سوخت کم و چالاکی، به خصوص میان جوانان به محبوبیت رسید.
نسل دوم رنو مگان، نیز توسط پارس خودرو مونتاژ شد. مگان در دهه ۸۰ شمسی به عنوان یک سدان اروپایی مدرن، ایمن و باکیفیت شناخته می‌شد و رقیبی جدی برای خودرو‌های هم‌رده خود بود.
تندر ۹۰ تقریبا هم‌زمان به شکل یک پروژه مشترک بزرگ بین رنو، ایران خودرو و پارس خودرو مونتاژ شد و هدف آن عرضه یک خودرو اقتصادی، جان‌سخت، جادار و با استهلاک کم برای بازار ایران بود. تندر ۹۰ به تیراژ بالایی رسید و با وجود طراحی ساده، به خاطر دوام فنی و فضای داخلی مناسب، مورد استقبال قرار گرفت.
ساندرو، نسخه هاچ‌بک مبتنی بر پلتفرم لوگان بود و با ظاهری جذاب‌تر نسبت به تندر ۹۰، توانست به موفقیت برسد و خیلی زود مدل استپ‌وی با ارتفاع بیشتر و ظاهر کراس‌اوور به بازار آمد.
داستر، کپچر و سیمبل مدل‌های مونتاژی جدیدتر رنو در ایران بودند. داستر، یک SUV اقتصادی و جان‌سخت است که توسط پارس خودرو مونتاژ شد. ایران‌خوردو مسئولیت مونتاژ کپچر، یک کراس‌اووری کوچک و مدرن، را برعهده گرفت، اما نتوانست برای مدت زیادی این کار را ادامه دهد. سیمبل نیز یک سدان اقتصادی بود که عمدتاً وارداتی بود ولی به صورت محدود مونتاژ شد.
دوستی طولانی ایران خودرو و پژو؛ از ۴۰۵ تا ۲۰۰۸
ایران خودرو و پژو یکی از طولانی‌ترین دوره‌های همکاری در تاریخ صنعت ایران را تجربه کرده‌اند که حاصل آن منافع زیادی را رقم زد.
پژو ۴۰۵ اوایل دهه ۷۰ شمسی، روی خط مونتاژ ایران خودرو رفت آن هم در شرایطی که عنوان خودروی سال اروپا را یدک می‌کشید و استاندارد‌های جدیدی از نظر طراحی، راحتی، ایمنی و عملکرد را معرفی کرده بود. پس خیلی سریع به یکی از پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین خودرو‌ها تبدیل شد.
موفقیت ۴۰۵ باعث شد پلتفرم آن پایه و اساس تولید خودرو‌های ملی مانند سمند، سورن، دنا و همچنین پژو پارس قرار بگیرد و تولید آن در مدل‌های مختلف برای دهه‌ها ادامه پیدا کند.
پژو ۲۰۶، در نقش یک هاچ‌بک جذاب، جوان‌پسند و مدرن، اوایل دهه ۸۰ شمسی توسط ایران خودرو به بازار عرضه شد. طراحی زیبا، امکانات مناسب و حس رانندگی اسپرت، ۲۰۶ را به یکی از محبوب‌ترین خودرو‌ها بدل کرد.
پژو ۲۰۰۸ در فضای سرخوشانه برجام قدم به بازار ایران گذاشت. مونتاژ ۲۰۰۸ با موتور توربوشارژ و گیربکس اتوماتیک سال ۱۳۹۶ آغاز شد و، چون یک خودرو مدرن و با کیفیت اروپایی بود، سریع مورد توجه قرار گرفت منتها با بازگشت تحریم‌ها تولید آن متوقف شد.
دوو؛ موج اول مونتاژی‌های کره‌ای
کرمان موتور در دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ میلادی، محصولات شرکت کره‌ای دوو را مونتاژ کرد که به خاطر ارائه کیفیت مناسب در کنار قیمت رقابتی، به سرعت جایگاه خوبی در بازار پیدا کردند.
ریسر و سیلو در اصل یکی بودند؛ از نظر دسته‌بندی‌ها ریسر مدل اولیه و سیلو نسخه فیس‌لیفت شده و بهبود یافته آن هر دو بر پایه اوپل کادت آلمان طراحی شدند. این دو مدل خودرو‌هایی اقتصادی، کم‌استهلاک و نسبتاً مجهز از فروش خوبی برخوردار بودند ولی سیلو از احترام بیشتر در ایران برخوردار بود.
اسپرو، خودرو سدان بزرگ‌تر و لوکس‌تر بر پایه اوپل آسکونا با طراحی خاص ایتالیایی بود و از نظر ابعاد و امکانات، یک پله بالاتر از سیلو قرار می‌گرفت.
ماتیز هم به‌عنوان یک خودرو کوچک شهری با طراحی متفاوت و ابعاد بسیار جمع‌وجور، از اواخر دهه ۷۰ و اوایل ۸۰ توسط کرمان موتور عرضه شد تا به خاطر مصرف سوخت بسیار پایین و سهولت رانندگی در شهر، به خصوص بین زنان و جوانان محبوبیت زیادی پیدا کند. همکاری کرمان موتور با دوو پس از ورشکستگی جهانی شرکت دوو و خریداری آن توسط جنرال موتورز به تدریج متوقف شد.
پرستیژ آلمانی روی خط مونتاژ؛ مرسدس بنز E-Class
مرسدس بنز همیشه در ایران نماد کیفیت، دوام و پرستیژ بوده است. مدل‌های کلاسیک مانند W115 معروف به بنز معماری یا دانشجویی که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ شمسی به تعداد زیاد وارد شدند و به خاطر دوام افسانه‌ای‌شان شهرت پیدا کردند.
اوج حضور بنز در ایران به اوایل دهه ۸۰ شمسی بازمی‌گردد که شرکت تاپ خودرو، وابسته به ایران خودرو دیزل اقدام به مونتاژ مرسدس بنز E-Class نسل W211 در مدل‌های E240 و E280 با سطح قابل قبولی از کیفیت کرد. این پروژه که با همکاری ستاره ایران، به عنوان نماینده خدمات پس از فروش انجام شد، اگرچه داوم زیادی پیدا نکرد، اما عیار و پتانسیل مونتاژ خودرو در کشور را نشان داد.
هاچ‌بک اقتصادی از برزیل؛ فولکس گل در بازار ایران
فولکس گل، هاچ‌بکی اقتصادی محصول شعبه برزیل فولکس واگن بود که مونتاژ آن اوایل دهه ۸۰ شمسی توسط کرمان موتور آغاز شد و تا اوایل دهه ۹۰ ادامه پیدا کرد.
فولکس گل، خودرویی با کیفیت ساخت قابل قبول در کلاس خود و با استهلاک نسبتاً کم بود و رقیبی جدی برای هاچ‌بک‌های پرطرفدارتر مانند پژو ۲۰۶ و پراید هاچ‌بک به حساب می‌آند، اما به دلیل عواملی، چون طراحی ساده‌تر و شاید خدمات پس از فروش کمتر، هرگز نتوانست از نظر محبوبیت به گردپای آنها برسد.
شاسی‌بلند محبوب ژاپنی؛ داستان سوزوکی گرند ویتارا
سوزوکی گرندویتارا، به‌عنوان شاسی‌بلند کامپکت و محبوب از اواسط دهه ۸۰ شمسی توسط ایران خودرو عرضه شد.
گرند ویتارا به خصوص در نسل دوم خود (که در ایران مونتاژ شد) به خاطر داشتن شاسی مستقل (در مدل‌های اولیه)، سیستم چهار چرخ متحرک واقعی با دنده کمکی (در برخی مدل‌ها)، کیفیت ساخت خوب ژاپنی و استهلاک پایین، به شهرت رسید. این خودرو هم برای استفاده شهری و هم برای سفر‌های خارج از جاده مناسب بود و تولید آن با تغییراتی مختصر برای سال‌ها ادامه پیدا کرد.
رنو ۵ به خاطر ابعاد جمع‌وجور، مصرف سوخت کم و چالاکی، میان جوانان به محبوبیت رسید
همکاری مزدا و بهمن؛ از ۳۲۳ باکیفیت تا مزدا ۳ جدید
همکاری مزدا با گروه بهمن، یکی از موفق‌ترین و با کیفیت‌ترین همکاری‌ها در زمینه مونتاژ خودرو در ایران به شمار می‌رود. چراغ این همکاری به واسطه مزدا ۳۲۳ روشن شد و در نتیجه شاهد عرضه یک سدان جمع‌وجور در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ شمسی بودیم.
مزدا ۳۲۳ به خاطر کیفیت ساخت بالا، دوام فنی مثال‌زدنی، هندلینگ خوب و طراحی متناسب، بسیار محبوب شد و هنوز هم طرفداران خود را دارد. مزدا ۳ نسل اول، همین راه را در پیش گرفت و به‌خاطر طراحی اسپرت، کیفیت مونتاژ بالا، امکانات مناسب و لذت رانندگی، به خودرویی محبوب، بین جوانان بدل شد.
مزدا ۳ جدید، از نظر طراحی و امکانات به‌روزتر شد و اوایل دهه ۹۰ قدم به میدان رقابت گذاشت و همچنان به عنوان یکی از باکیفیت‌ترین خودرو‌های مونتاژی بازار شناخته می‌شد. همان موقع مزدا ۲، در نقش یک هاچ‌بک کوچک و چابک برای مدتی کوتاه توسط گروه بهمن مونتاژ شد ولی به دلیل قیمت‌گذاری و رقابت با خودرو‌های دیگر، نتوانست به اندازه دیگر مدل‌های مزدا در ایران موفق شود.
سدان‌های لوکس نیسان در ایران؛ از ماکسیما تا تیانا
پارس خودرو پس از پایان دوران مونتاژ خودرو‌های آمریکایی و جیپ، همکاری موفقی را با نیسان ژاپن آغاز کرد که حاصل آن مونتاژ دو سدان بزرگ و محبوب بود. اولین مورد نیسان ماکسیما است.
نیسان ماکسیما، اوایل دهه ۸۰ شمسی مونتاژ شد و خیلی سریع به جایگاهی اسطوره‌ای در بازار ایران رسید. ماکسیما با موتور V6 قدرتمند سه لیتری، گیربکس اتوماتیک نرم، کابین جادار و راحت، و کیفیت ساخت بالا، نمادی از خودروی لوکس، پرقدرت و باکیفیت آن زمان بود و برای سال‌ها جایگاهش را میان بهترین سدان‌های بازار حفظ کرد.
نیسان تیانا، پس از توقف تولید ماکسیما، توسط پارس خودرو مونتاژ شد و با تمرکز بیشتر بر راحتی و امکانات رفاهی و با بهره‌گیری از گیربکس CVT، جانشینی مدرن‌تر برای ماکسیما لقب گرفت. هرچند به اندازه ماکسیما اسپرت نبود.
سیتروئن در ایران؛ از نوستالژی ژیان تا C3 مدرن
سیتروئن از قدیمی‌ترین شرکای صنعت خودرو ایران است که حضوری پرفراز و نشیب در ایران داشت. ژیان از سال ۱۳۴۷ به عنوان خودرویی ساده، اقتصادی و کم‌مصرف و رقیب اصلی پیکان معرفی شد و به خاطر سیستم تعلیق خاص و نرم آن زبانزد بود.
زانتیا، سال‌ها بعد دوباره نام و نشان سیتروئن را در ایران زنده کرد. مونتاژ این خودروی لیفت‌بک متوسط، به دست سایپا اوایل دهه ۸۰ شمسی انجام گرفت. زانتیا به خاطر سیستم تعلیق منحصر به فردش که قابلیت تنظیم ارتفاع و سواری بسیار نرمی را فراهم می‌کرد (و موتور قدرتمند) شهرت پیدا کرد. در مقابل پیچیدگی‌های فنی و هزینه‌های نگهداری بالاتر نسبت به رقبا، از نقاط ضعف زانتیا به حساب می‌آیند.
سیتروئن C3، یک کراس‌اوور/هاچ‌بک کوچک و مدرن، محصول آخرین همکاری سایپا و سیتروئن در دوران بعد کوتاه شادی برجام بود. مونتاژ C3 با موتور توربوشارژ و طراحی جذاب سال ۱۳۹۷ آغاز شد، اما مانند پژو ۲۰۰۸، خیلی زود به دست فراموشی سپرده شد.
کیا در ایران؛ از پراید پرحاشیه تا سراتو محبوب
همکاری سایپا با کیا به سال‌ها قبل و تولید پراید برمی‌گردد. در آن سال‌ها و پیش از اینکه به خاطر ایمنی پایین و اصرار زیاد سایپا به حفظ خط تولید، پراید به بدنامی برسد، ورودش به ایران نوعی موفقیت محسوب می‌شد، چون بالاخره بر اساس پلتفرم مشترک فورد فستیوا تولید شده بود.
ریو برای دوره‌ای نام و اعتبار کیا در بازار ایران را زنده کرد و ادامه کار را از اواسط دهه ۹۰ شمسی (حدود سال ۱۳۹۴) به یک محصول مدرن‌تر کیا یعنی سراتو، سپرد.
کیا سراتو مونتاژی در دو مدل با موتور‌های ۱۶۰۰ سی‌سی و ۲۰۰۰ سی‌سی و با گیربکس‌های دستی و اتوماتیک عرضه شد و به‌عنوان سدان تقریبا مدرن، با امکانات مناسب و ظاهر جذاب در سبد محصولات سایپا قرار گرفت.
مونتاژ هیوندای در ایران؛ از آوانته تا سانتافه
کرمان موتور و شرکت‌های زیرمجموعه آن مانند راین خودرو، نقش اصلی را در مونتاژ محصولات هیوندای کره جنوبی در ایران ایفا کرده‌اند. آوانته (نام قدیمی النترا) و ورنا اولین خودرو‌های مونتاژی هیوندای بودند که از اواسط دهه ۸۰ شمسی عرضه شدند و به خاطر کیفیت ساخت بالا، استهلاک کم، سواری نرم و عملکرد فنی مناسب، به سرعت محبوبیت پیدا کردند.
هیوندای i10 و i20 پس از توافق برجام و در دوره جدید همکاری مشترک ایرانی‌ها با خودروساز کره‌ای، از سال ۱۳۹۶ به بعد روی خط مونتاژ رفت. کمی بعد نسل جدید سدان‌های محبوب اکسنت و النترا هم به این جمع اضافه شدند و شاسی‌بلند پرطرفدار سانتافه را هم به حضور پذیرفتند. این دوره جدید، پتانسیل بالایی برای نوسازی بازار خودرو ایران داشت، اما بازگشت تحریم‌ها، مونتاژ این مدل‌ها را متوقف کرد.
