چرا کنسل شدن قرارها برای ما آرامش‌بخش است؟
فرارو- احساس آرامش پس از لغو یک قرار اجتماعی، پدیده‌ای رایج است که ریشه در نیازهای روانی و فشارهای زندگی مدرن دارد.
به گزارش فرارو به نقل از دی ام نیوز، باور کنید یا نه گاهی لغو یک قرار ملاقات می‌تواند لذت‌بخش‌تر از خود آن باشد. لحظه‌ای که پیامی با این مضمون دریافت می‌کنید: «ببخش که باید قرارمون رو کنسل کنم»، شما با لحنی دلگرم‌کننده پاسخ می‌دهید: «ای وای، اصلاً اشکالی نداره!» اما دو ثانیه بعد، در لباس خواب لم داده‌اید، برنامه محبوب‌تان را پخش کرده‌اید و از زمان آزاد غیرمنتظره‌ای که ناگهان به دست آمده، لذت می‌برید. اما این احساس خوشایند به‌معنای بی‌تفاوتی نسبت به آن شخص نیست. واقعیت این است که تنها تصور معاشرت، بار ذهنی‌ای دارد که شاید آمادگی پرداخت آن را نداشته باشید. روان‌شناسان می‌گویند این حس رهایی، نشانه‌ای از رفتار ضد اجتماعی نیست؛ بلکه دریچه‌ای است به سوی شناختی عمیق‌تر از نحوه‌ی عملکرد مغز انسان در مواجهه با اضطراب پیش‌رو، انرژی محدود و فرهنگی که زمان آزاد را کالایی لوکس می‌پندارد. در ادامه، به بررسی علمی و اجتماعی این احساس می‌پردازیم و روش‌هایی برای مواجهه با آن بدون احساس گناه ارائه می‌دهیم.
۱. استرس پیش‌نگر، ساعت را زودتر به صدا درمی‌آورد
پژوهشگران احساسات روزمره دریافته‌اند نگرانی در مورد یک رویداد می‌تواند به اندازه خود آن رویداد خسته‌کننده باشد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱، گروهی از بزرگسالان به مدت دو هفته مورد بررسی قرار گرفتند و مشخص شد که صرفاً پیش‌بینی یک عامل استرس‌زا، باعث افت محسوس خلق مثبت در ساعات قبل از وقوع آن می‌شود. این پرداخت ذهنیِ زودهنگام حتی در مورد رویدادهای خوشایند هم صدق می‌کند. دکتر جنی تایتز، روان‌شناس بالینی و نویسنده کتاب‌های تنظیم استرس و چگونه تنها و شاد زندگی کنیم، می‌گوید: «حتی دورهمی‌های مثبت مانند شام با دوستان نیز بار ذهنی خاصی دارند.» انتخاب لباس، هماهنگی رفت‌وآمد، یا حتی برنامه‌ریزی برای موضوعات گفت‌وگو، هر یک از این کارهای کوچک، ذره‌ذره از انرژی روانی فرد می‌کاهند. بنابراین زمانی که یکی از دوستان‌تان از آمدن منصرف می‌شود، گویی صفحه‌ی ذهنی شما ناگهان به صفر می‌رسد و سیستم عصبی‌تان نفسی از سر آسودگی می‌کشد.
۲. این احساس به انرژی مربوط است، نه احساسات
احساس آسودگی به معنای بی‌علاقگی نیست. سوزان کین، نویسنده کتاب آرام: قدرت درون‌گرایان در دنیایی پرهیاهو، توضیح می‌دهد افراد درون‌گرا در خلوت انرژی می‌گیرند و ممکن است از همراهی دیگران لذت ببرند، اما در نهایت احساس تخلیه روحی کنند. در مقابل، برون‌گراها از دیگران انرژی می‌گیرند، اما زندگی مدرن با استرس‌های مزمن، ضرب‌الاجل‌ها، نوتیفیکیشن‌های بی‌پایان و فرسودگی دوران کرونا، همه را خسته کرده است. مطالعات سلامت پس از همه‌گیری نشان می‌دهد میزان خستگی و فرسودگی اجتماعی در تمامی گروه‌های سنی به بالاترین حد خود رسیده است. اگر کل هفته را درگیر تماس‌های کاری و مسئولیت‌های خانوادگی بوده‌اید، یک قرار دیگر ممکن است باتری‌تان را کاملاً خالی کند؛ حتی اگر از نظر احساسی مشتاق باشید. روان‌شناسان حتی برای این حالت نامی دارند: «خماری اجتماعی». بعد از یک آخر هفته شلوغ، افراد علائمی مشابه با خماری فیزیکی گزارش می‌کنند: گیجی ذهنی، خلق پایین و تمایل به سکوت. لغو یک قرار ناهار به‌سرعت درمان این حالت را فراهم می‌آورد.
۳. لغو برنامه‌ها، کنترل زمان را بازمی‌گرداند
بر اساس نظریه «خودمختاری»، انسان‌ها زمانی در بهترین وضعیت روانی خود قرار دارند که سه نیاز اساسی‌شان برآورده شود: شایستگی، ارتباط و خودمختاری. برنامه‌ریزی‌های فشرده زندگی مدرن، اغلب کنترل زمان را از ما سلب می‌کنند. اما زمانی که یک برنامه ناگهان لغو می‌شود، آن بازه زمانی دوباره به ما تعلق می‌گیرد. داشتن اختیار باعث کاهش استرس و افزایش احساس رفاه می‌شود. بنابراین تعجبی ندارد که وقتی یکی از روزهای تقویمتان ناگهان خالی می‌شود، احساس می‌کنید در یک قرعه‌کشی کوچک برنده شده‌اید.
۴. ورود به دنیای JOMO: لذت از دست دادن
در حالی که واژه FOMO (ترس از دست دادن) در فرهنگ رسانه‌های اجتماعی همه‌گیر شده، پژوهشگران به ظهور یک گرایش نوین اشاره دارند: JOMO یا «لذت از دست دادن». بر خلاف FOMO که با اضطراب ناشی از عدم حضور همراه است، JOMO انتخاب آگاهانه برای حضور نداشتن را جشن می‌گیرد. مطالعات جدید نشان می‌دهد افرادی که گرایش به JOMO دارند، سطح رضایت از زندگی‌شان بیشتر و اضطراب‌شان کمتر از افرادی است که درگیر FOMO هستند. همه‌گیری کرونا این تغییر نگرش را تسریع کرد. ماه‌ها خانه‌نشینی اجباری، بسیاری از افراد را به این باور رساند که تعهدات کمتر، می‌تواند حال بهتری به همراه داشته باشند. زمانی که برنامه‌ای لغو می‌شود، بدون آن‌که متوجه باشید، احساس آرامش JOMO را تجربه می‌کنید.
۵. فیلنامه‌های اجتماعی ما را به گفتن «بله‌های اجباری» سوق می‌دهند
گاهی علی‌رغم تردید درونی، دعوت‌ها را می‌پذیریم، به‌خاطر ادب، ترس از بی‌احترامی، یا امید به این‌که شاید بعداً به آن قرار ملاقات علاقه‌مند شویم. پژوهشگران حوزه ارتباطات این واکنش‌ها را «فیلمنامه‌های اجتماعی» می‌نامند؛ الگوهای فرهنگی‌ای که باعث می‌شوند تعاملات ظاهراً مودبانه اما از نظر احساسی غیرصادقانه باشند. زمانی که برنامه‌ای که از سر اجبار پذیرفته بودیم لغو می‌شود، آسودگی ما تنها از لغو آن رویداد نیست؛ بلکه ناشی از رهایی از اجرای نمایشی از اشتیاق و خوشحالی است. اگر مدام در آرزوی لغو لحظه آخری برنامه‌ها هستید، روان‌درمانگران پیشنهاد می‌کنند که از ابتدا با صداقتی گرم ولی قاطع پاسخ دهید: «خیلی ممنون از دعوتت، ولی اون آخر هفته واقعاً سرم شلوغه.» تعیین مرز روشن بسیار بهتر از امید بستن به تغییر شرایط است.
۶. چرخه احساس گناه و آسودگی: نمونه‌ای از ناهماهنگی شناختی
ترکیب احساس شادی و گناه پس از لغو برنامه‌ها، نمونه‌ای کلاسیک از «ناهماهنگی شناختی» است، یعنی ناراحتی ناشی از داشتن دو باور متضاد به‌صورت همزمان. شما هم دوستان‌تان را دوست دارید و هم از این‌که در خانه بمانید خوشحال هستید. حل این تعارض با پذیرش هر دو احساس آغاز می‌شود. هیچ قضاوتی لازم نیست.
چگونه از این بینش بهره ببریم، به‌جای این‌که آن را پنهان کنیم
نیاز واقعی‌تان را شناسایی کنید. آیا نیاز به استراحت داشتید؟ یا فقط زمان بدون برنامه؟ شناختن آنچه باعث احساس خوب شما شده، به برنامه‌ریزی‌های واقع‌بینانه‌تر در آینده کمک می‌کند. از زمان بازپس‌گرفته‌شده به‌طور هدفمند استفاده کنید. گشت و گذار بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی به‌اندازه یک بیرون‌روی خسته‌کننده انرژی می‌گیرد. به‌جای آن، فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که واقعاً شما را شارژ می‌کنند: مطالعه، پیاده‌روی، چرت کوتاه یا پختن غذایی که در شب‌های شلوغ هرگز امتحان نمی‌کنید. برای خود فضای خالی اجتماعی در نظر بگیرید. تحقیقات در حوزه بهره‌وری، وجود فواصل تنفس بین تعهدات را توصیه می‌کنند. اگر هر شب در تقویمتان پر است، شب‌های خالی را به همان اندازه جلسات، جدی بگیرید. آینده‌ی شما قدردان‌تان خواهد بود.
با صداقت ارتباط برقرار کنید: اگر دائماً احساس خستگی می‌کنید، دوستان‌تان قدر یک «خیلی دوستت دارم، میشه آخر خرداد قرار بذاریم که سرم خلوت‌تره؟» را می‌دانند. صداقت روابط را بیشتر از یک قرار قهوه‌ی اضافی تقویت می‌کند.
به علائم اجتناب مزمن توجه کنید: اگر هر دعوتی برایتان استرس‌زا است، شاید مسئله فراتر از مرزگذاری سالم باشد و پای اضطراب اجتماعی یا افسردگی در میان باشد. مشاوره با درمانگر مجرب می‌تواند به تشخیص و جداسازی این احساسات کمک کند.
آن لحظه‌ی شادی که با دریافت پیام «میشه برنامه‌مون رو بندازیم عقب؟» تجربه می‌کنید، نشانه نقص شخصیتی نیست؛ بلکه پیامی است از سوی ذهن و بدن‌تان که نشان می‌دهد شما برای بازیابی انرژی و زمان نیاز به مکث دارید. بنابراین بار دیگر که چنین اتفاقی افتاد، احساس گناه را کنار بگذارید. لباس راحتی‌تان را بپوشید، از سکوت کمیاب شب لذت ببرید و به یاد داشته باشید: استراحت پاداشی برای اتمام فهرست کارها نیست؛ پیش‌شرطی است برای آن‌که بتوانید بهترین نسخه از خودتان باشید.
